Amfiteatry służyły do walk gladiatorów. Amfiteatr w Pompejach jest jednym z najstarszych i został wybudowany w 80 r. p.n.e. Pompejańczycy nazywali ten budynek spectacula.
Wyraz amphitheatrum stał się popularny później, wraz z publikacjami Wetruwiusza, w znaczeniu „obszar przeznaczony dla widzów (theatron), wszystko wokół areny (amphi)”. To wynika z tekstu dwóch inskrypcji na płytach trawertynowych, gdzie jest podana informacja dotycząca założenia budynku.
Amphitheatrum według Wetruwiusza: obszar przeznaczony dla widzów (theatron), wszystko wokół areny (amphi).
Model architektoniczny amfiteatru w Pompejach wygląda na wynalazek Kampanii, jak również „velarium”. Tradycja walk gladiatorów na terenie Kampanii sięga IV w.p.n.e.: malowidła nagrobkowe Kapui i Paestum potwierdzają to. W amfiteatrze pompejańskim walczyli tylko gladiatorzy oraz odbywało się szczucie dzikimi zwierzętami. Mógł on pomieścić ok. 20 tys. widzów. Gladiatorami zostawali zwykle jeńcy, niewolnicy i przestępcy. Rzadko kiedy udawało się komuś przeżyć dłużej niż kilka tygodni. W czasie walki większość tych nieszczęśników trafiała na zawodowców i ich los był przesądzony. Również niektórzy wolni ludzie wybierali karierę gladiatora, zgłaszając się dobrowolnie w nadziei zdobycia sławy i pieniędzy.
Gladiatorzy trenowali w specjalnych szkołach, gdzie zapewniano im opiekę masażystów, lekarzy i odpowiednią dietę. Występowali z różnym uzbrojeniem. Zbroja gladiatora robiona była bardziej z myślą o efektownym wyglądzie niż o ochronie walczącego. Zamknięty przód hełmu ograniczał widoczność. Zraniony gladiator mógł prosić widzów o litość. Kciuki skierowane w górę oznaczały darowanie życia, skierowane w dół – śmierć. Gladiator, który odnosił wiele zwycięstw, stawał się sławny. Przy dużej dozie szczęścia mógł zdobyć sławę, majątek i ostatecznie otrzymywał wolność.
Neron zamyka amfiteatr
W 59 r. n.e. odbyła się w amfiteatrze w Pompejach krwawa bójka między widzami (nuceryjczykami, mieszkańcami pobliskiej Nuceri, a pompejańczykami – Nuceria stała się kolonią w 57 r.n.e. za czasów Nerona) z bardzo błahych powodów, w wyniku której kilku nuceryjczyków zostało pobitych na śmierć. Wiadomość ta dotarła do ówcześnie panującego cesarza Nerona, który postanowił ukarać pompejańczyków i zamknąć amfiteatr na 10 lat.
Słynny fresk, pochodzący z perystylu domu gladiatora (lub aktora) Actiusa Anicetusa, obecnie w Muzeum Archeologicznym w Neapolu, przypomina również to wydarzenie. Wybitne malowidło, przede wszystkim ze względu na wyśmienitą perspektywę z lotu ptaka, przedstawia walkę w amfiteatrze, jak również na arenie, doskonale widoczną, pomimo obecności velarium.
Gladiatorzy, zgromadzeni wśród niewolników i kryminalistów, ćwiczyli w szkołach lub ludach (ludi – łacińskie określenie różnego rodzaju świąt i rozrywek, takich jak wyścigi rydwanów, igrzyska czy teatr) i wysłani na arenę, w przypadku zwycięstwa, liczyli na otrzymanie wolności.
